Czytając „Dzieci Świętej Małgorzaty”, miałam wrażenie, że wkraczam do miasteczka-teatru, w którym aktorami są zarówno narracja, jak i społeczna pamięć. Autor splata fabułę z groteską w sposób tak pewny, że śmiech czytelnika natychmiast staje się narzędziem diagnozy: to, z czego się śmiejemy, okazuje się tym samym, co nas uwiera. Dzieci tytułowej świętej nie są jedynie cudem ani symbolem niewinności. Są iskrami, które zapalają stare nitki plotek, pretensji i rodzinnych tajemnic. W tym palimpsestowym obrazie życia codziennego świętość i błahe przywary mieszają się, tworząc pejzaż jednocześnie śmieszny i bolesny. Fabuła powieści działa jak pretekst do demontażu stereotypów: postaci są przerysowane, lecz za ich karykaturalnością kryje się rozpoznawalna prawda. Proboszcz — rozdarty między ambicją a ludzką słabością; notable, którzy pod płaszczykiem autorytetu skrywają kompleksy; matki i sąsiadki, które napędzają wieczorne komentarze. Wszystko to tworzy spektakl, w którym każdy gest ma podwójne dno. Tomić wyciąga stereotypy na światło dzienne i rozdmuchuje je do absurdalnych rozmiarów, by uderzyć w sedno: nie chodzi mu o ośmieszenie ludzi, lecz o ukazanie mechanizmów społecznej reprodukcji uprzedzeń i mitów. Równocześnie w tej grotesce dostrzegam głębsze echa problemów społecznych, które, choć osadzone w chorwackim mikroświecie, brzmią uniwersalnie.W tle powieści przebijają się tematy dobrze znane z krajów postsocjalistycznych: ubóstwo i jego długotrwałe następstwa, migracje młodych, osłabienie instytucji publicznych, korupcyjne przyzwyczajenia, ambiwalentny stosunek do religii oraz rany po konfliktach i traumach minionych dekad. Te społeczno-historyczne rysy nie są opisywane wprost jako wykład; Tomić wplata je w codzienne dialogi i anegdoty, dzięki czemu stają się organiczną częścią świata powieści i kluczem do zrozumienia, dlaczego miasteczko tak łatwo przyjmuje narracje o cudach czy sensacjach. W tej perspektywie „dzieci” stają się symbolem czegoś więcej niż tylko lokalnej sensacji. Są nośnikami historii rodzinnych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Czytając, miałam silne poczucie, że autor zna te domowe sceny od środka: spory przy stole, milczenia zapadające po nagłych słowach, rytuały, które dziedziczymy bezrefleksyjnie. Nie twierdzę, że mamy do czynienia z autobiografią, ale powieść nosi ślady rodzinnych obserwacji. To niepokojące, czułe i często ironiczne spojrzenie na sposób, w jaki komórki społeczne kształtują postawy, wartości i uprzedzenia. I tu pojawia się most do naszej, polskiej rzeczywistości: wiele mechanizmów, które autor portretuje w Chorwacji, takich jak lęk przed zmianą, sakralizacja tradycji, społeczna presja konformizmu, emigracja młodych i jej konsekwencje dla lokalnych wspólnot, brzmi znajomo także u nas. Czytając tę powieść, widziałam nie tylko bałkańskie miasteczko, lecz także nasze małe hermetyczne miasta i wsie, nasze rozmowy o „tradycji” i „porządku”. To właśnie uniwersalność tych mechanizmów sprawia, że lektura działa jak lustro: odbija nie tylko tamte realia, ale i nasze własne. Jednak Tomić nie jest moralizatorem. Jego instrumentarium to satyra połączona z empatią. Śmiech, który rani, i uśmiech, który rozumie. Autor pozwala postaciom popełniać błędy, nigdy ich całkowicie nie potępiając; daje nam prawo do obserwacji, ale nie narzuca recept. To literackie zaufanie do czytelnika czyni powieść bardziej bolesną i prawdziwą: nie ma tu gotowych rozwiązań, są za to precyzyjne diagnozy, czasem podane z ostrym humorem, czasem z cichym żalem. Dla mnie ta powieść była przede wszystkim wyzwaniem duchowym i społecznym zarazem. Zbliżyła mnie do pytania o to, co w nas święte, a co jedynie pozorem świętości; skłoniła do spojrzenia na wzorce z większą czujnością; uświadomiła, jak łatwo społeczny absurd może przybrać pozę sacrum.I choć lektura nie przyniosła pocieszenia, to jej brak uważam za wartość: literatura, która uwiera, częściej zostaje z nami dłużej. Na koniec: „Dzieci Świętej Małgorzaty” to powieść, która bawi, drażni i diagnozuje. To tekst aktualny, bo pokazuje, że problemy małych wspólnot i rodzinnych historii nie są odległe; że to, co spotykamy w dziele Tomicia, możemy rozpoznać także w naszych podstawowych komórkach społecznych. I właśnie dlatego warto ją czytać nie tylko jako urokliwą groteskę, lecz jako zaproszenie do rozmowy o historii, o wierze, o tym, co przekazujemy kolejnym pokoleniom.